64. Sau khi I-Nhã tới Salamanca rồi, một hôm đang lúc cầu nguyện trong một nhà thờ, một phụ nữ đạo đức nhận ra ông, và bà cho biết bốn người thuộc nhóm ông đã kết nạp đã ở đó mấy hôm rồi, và đưa ông đến nhà các bạn ở.

     Ở Alcala, khi người ta ra bản án buộc các bạn ăn mặc như sinh viên, người lữ khách đã nói: “Khi quý ông bảo chúng tôi nhuộm quần áo thì chúng tôi đã tuân theo. Nhưng bây giờ chúng tôi không thể tuân theo lệnh của các ông được vì không có phương tiện mua quần áo mới.” Vậy chính linh mục đại diện đã cho họ quần áo, nón và tất cả đồ dùng sinh viên. Lúc rời Alcala họ ăn mặc theo kiểu đó.

    Tại Salamanca, người lữ khách đã nhờ một Cha Dòng Đa Minh thuộc tu viện Thánh Têphanô làm linh hướng. Mười hai ngày sau khi I-Nhã tới nơi, Cha linh hướng nói với ông: “Một số Cha trong tu viện muốn gặp anh.” Ông trả lời: “Vì Danh Chúa con sẽ đến.” Cha nói thêm: “Vậy thì anh đến dùng bữa trưa ngày Chủ Nhật. Tôi nói trước cho anh hay các Cha muốn biết rất nhiều chuyện về anh.”

     Ngày Chúa Nhật, ông đi với Calixtô. Bữa cơm xong, Cha phụ tá viện trưởng - vì viện trưởng vắng mặt - mời hai Cha khách cùng Cha linh hướng và hình như một Cha khác nữa vào nhà nguyện. Cha phụ tá dùng lời lẽ nhã nhặn nói rằng các Cha đã nghe nhiều điều hay về đời sống đạo đức của các anh và nghe nói các anh đi rao giảng như các Thánh Tông Đồ. Tuy nhiên, các Cha muốn được biết tỉ mỉ hơn. Vậy trước tiên Cha hỏi họ đã học hành đến trình độ nào. Người lữ khách đáp: “Trong nhóm, tôi là người học nhiều nhất.” Rồi ông nói rõ ràng những điều ông đã học, cũng như về nền tảng học vấn bấp bênh của ông.

65. Rồi các Cha hỏi tiếp: “Bây giờ xin các anh cho biết các anh đã giảng những gì?” Người lữ khách đáp: “Chúng tôi không giảng nhưng nói chuyện đơn sơ với một số người, như các người mời chúng tôi dùng cơm.” Cha hỏi tiếp: “Được rồi, nhưng các anh nói về những điều thiêng liêng nào? Đó là những điều chúng tôi muốn biết.” Người lữ khách đáp: “Có khi chúng tôi nói về nhân đức này hoặc nhân đức khác và khuyến khích người ta theo; có khi lại nói về các thói xấu khác nhau và lên án.” Cha lại nói tiếp: “Các anh không có học, mà lại nói về các nhân đức và các thói xấu! Người ta chỉ có thể nói về các đề tài đó hoặc vì đã học hoặc vì Chúa Thánh Thần soi sáng. Nhưng các anh không có học nên chỉ nói vì có Chúa Thánh Thần soi sáng. Vậy chúng tôi muốn biết Chúa Thánh Thần đã soi sáng những gì?” Nghe vậy, I-Nhã bắt đầu dè dặt vì nhận thấy cách lý luận đó không tốt. (Thánh I-Nhã dè dặt vì cách lý luận đó cho thấy Cha phụ tá nghi ngờ họ theo phe lạc giáo Alumbrađô đã bị két án mấy năm trước (1623). Theo phe này thì quan trọng hơn hết là kết hợp với Chúa Thánh Thần, khỏi cần theo chỉ thị của hàng giáo phẩm). Im lặng một lúc, ông lại nói không cần bàn thêm về vấn đề đó nữa. Nhưng Cha phụ tá nói tiếp: “Sao vậy? Trong lúc tư tưởng của ông Êrasmô và nhiều người khác đang đầu độc thiên hạ, thì các anh lại không muốn biện minh cho giáo lý các anh dạy sao?”

66. Người lữ khách đáp dứt khoát: “Thưa Cha, tôi sẽ không nói gì thêm trừ khi các bề trên buộc tôi phải nói trước mặt các ngài.” Trước đó, Cha phụ tá có hỏi tại sao Calixtô lại ăn mặc như vậy. Anh ta mặc một chiếc áo ngắn, đội một chiếc nón rộng, cầm một cây gậy và chân đi giầy ống cao đến đầu gối. Vì anh này có vóc dáng cao nên càng có vẻ vụng về. Người lữ khách giải thích rằng tại sao ở Alcala họ đã bị bắt giam và được lệnh ăn mặc như sinh viên, nhưng vì mùa nắng, anh bạn đã lấy áo rộng nhường cho một sinh viên nghèo. Nghe vậy, ông Cha nói lẩm bẩm có vẻ không bằng lòng: “Bác ái thì phải bắt đầu với bản thân chứ!”

     Nhưng để trở lại câu chuyện, thấy rằng không thể bắt người lữ khách nói thêm điều gì nữa, Cha phụ tá kết luận: “Được rồi, các anh sẽ ở lại đây. Chúng tôi sẽ tìm cách bắt các anh khai hết.” Lập tức các Cha vội vàng ra về. Trước đó, người lữ khách hỏi rằng họ sẽ ở lại trong nhà nguyện hay ở đâu, thì Cha phụ tá nói phải ở lại nhà nguyện. Khóa tất cả các cửa rồi, các Cha đi thưa chuyện cùng các thẩm phán. Tuy nhiên, hai ông ở lại trong tu viện ba ngày, ăn uống tại phòng cơm của các tu sĩ, nhưng không được biết gì về quyết định của các thẩm phán đối với họ.

     Phòng hai ông ở luôn luôn có đông các tu sĩ đến thăm. Người lữ khách vẫn nói về các đề tài đạo đức như thói quen. Hình như các tu sĩ chia làm hai phe, có nhiều người thông cảm với người lữ khách.

67. Sau ba ngày có lục sự đến đưa họ tới nhà giam. Họ không bị nhốt ở phòng dưới với các phạm nhân thường. Nhưng ở trên lầu trong một phòng cũ kỹ lâu năm không có ai ở nên hết sức dơ dáy. Cả hai bị xiềng chung bằng một cái xích, mỗi người bị buộc một chân, và cái xích bị buộc quanh cái cột ở giữa phòng. Cái xích dài chừng hai thước rưỡi, mỗi khi một trong hai người làm gì thì người kia cũng phải lết theo. Hôm đó hai người thức suốt đêm. Sáng sớm hôm sau, khi người ta biết tin hai người bị giam, thì họ chở tới nhà giam giường ngủ và đủ mọi thứ đồ dùng cần thiết. Luôn luôn có nhiều người đến thăm và người lữ khách nói về Chúa và giúp đỡ họ.

     Ông Frias (có bằng tú tài) đến thẩm tra riêng mỗi người. Người lữ khách trao cho ông tất cả tập vở, tức là bản Linh Thao để ông xem xét. Khi được hỏi có bạn cùng nhóm không, thì hai người trả lời có và chỉ chỗ họ ở. Lập tức theo lệnh của ông tú tài có người đi bắt và đưa vào nhà giam Caceres và Artêaga; cậu Juniatô không bị bắt, sau đó cậu đi tu. Hai người không bị nhốt ở phòng trên, nhưng tại phòng dưới với các phạm nhân khác. Lần này, người lữ khách vẫn không nhờ luật sư hay trợ tá toà án giúp đỡ.

68. Vài ngày sau, người lữ khách bị điệu đến trước mặt bốn thẩm phán, gồm ba tiến sĩ là: Santisiđôrô, Paravinhas, Frias và ông tú Frias. Cả bốn người xem xét bản Linh Thao và dò hỏi nhiều câu, không những về đề Linh Thao mà còn cả về những vấn đề thần học nữa. Thí dụ về Thiên Chúa Ba Ngôi và phép Thánh Thể, để xem hai ông hiểu biết như thế nào.

     Trước hết, người lữ khách xin lỗi với lời khai mở đầu. Tuy nhiên theo lệnh các thẩm phán ông nói rành mạch, các thẩm phán không thấy có điều gì đáng trách. Riêng ông tú Frias - trong vụ tra hỏi thường tỏ vẻ khắt khe hơn những người khác - hỏi thêm cách thức giải đáp thắc mắc về giáo luật. Hỏi bất cứ điều gì, người lữ khách vẫn giải đáp, nhưng mỗi lần, ông đều nói rằng ông không biết các tiến sĩ nghĩ như thế nào về các vấn đề ấy.

     Sau đó, họ bảo ông cắt nghĩa điều răn thứ nhất theo cách thức ông hay giảng dạy. Ông bắt đầu ngay và nói dài dòng về điều răn này. Họ không còn muốn hỏi thêm điều gì nữa.

     Trước đó, khi hỏi về Linh Thao, họ hỏi nhiều lần về một điểm, và chỉ hỏi về điểm đó thôi. Trình bày trong các phần đầu linh thao: “Một tư tưởng xấu, lúc nào là tội trọng, lúc nào là tội nhẹ?” Họ muốn xem ông không có học, làm sao quyết định được vấn đề đó. Ông trả lời: “Tôi nói phải hay trái, tùy các ông định liệu. Nếu tôi nói không phải thì các ông cứ kết án lời tôi.” Cuối cùng họ được đưa về nhà giam và không ai bị kết án điều gì.

69. Trong số những người đến thăm người lữ khách tại nhà giam, một hôm có Cha Phanxicô Menđôza, hiện là Hồng Y thành phố Burgos, đi với ông tú Frias. Ông thân mật hỏi I-Nhã ở tù thấy làm sao, có lấy làm khó chịu không? I-Nhã trả lời: “Hôm nay có một bà thấy tôi ở tù, bà nói lời thương xót. Tôi có thể trả lời Cha như đã trả lời bà ấy rằng: Nói như vậy, bà chứng tỏ không thích ở tù vì lòng mến Chúa. Tù đâu phải là một tai họa. Nói thật với bà tại Salamanca có bao nhiêu xiềng xích, vẫn chưa đủ để tôi ao ước chịu đựng hầu tỏ lòng mến Chúa.”

     Hồi đó, có một lần tất cả các tù nhân đều vượt ngục, trừ người lữ khách và người bạn không chịu vượt ngục. Sáng hôm sau, người ta thấy hai ông ngồi trước một cánh cửa mở toang không còn người nào khác. Vụ đó đã gây xôn xao trong thành phố, khiến nhiều người thán phục. Lập tức người ta dành cho họ cả một nhà lầu lớn gần đó làm nhà giam.

70. Sau khi bị tù hai mươi hai ngày, họ được mời để nghe bản án. Trong lối sống cũng như trong giáo lý của họ không tìm thấy lỗi lầm nào. Vậy họ được tiếp tục giảng dạy giáo lý và nói về Chúa như trước, với điều kiện không được bao giờ quả quyết: “Đây là tội trọng, đây là tội nhẹ.” Đó là thời gian bốn năm phải học thêm nữa.

     Sau khi đọc bản án, vì muốn hai ông tuân theo, nên các thẩm phán tỏ ra rất ân cần với họ. Người lữ khách nói rằng: họ sẽ tuân phục bản án nhưng không đồng ý, bởi vì mặc dù không lên án họ về điểm nào, nhưng ngăn cản không cho phép họ nói để giúp đỡ tha nhân theo khả năng của họ. Tiến sĩ Frias tỏ ra xúc động và cố gắng thuyết phục hai ông. Nhưng người lữ khách không bàn thêm điều gì nữa, chỉ nói rằng họ sẽ tuân theo bản án bao lâu còn trong địa phận Salamanca mà thôi.

     Ngay sau khi rời khỏi nhà giam, người lữ khách bắt đầu suy nghĩ và cầu nguyện xin Chúa chỉ cách giải quyết vấn đề. Ở lại Salamanca thì ông sẽ gặp khó khăn: muốn giúp đỡ các linh hồn thì gặp trở ngại vì lệnh không cho quyết định đâu là tội trọng đâu là tội nhẹ.

71. Do đó ông quyết định đi Paris học. Tại Barcelôna, khi suy xét có nên học hành và học trong thời gian bao lâu. Tuy nhiên, vấn đề chính là, sau khi học xong, ông có nên đi tu hay đi khắp thiên hạ? Lúc có ý đi tu ông nghĩ ngay đến một dòng nào suy đồi và chưa cải tổ, cốt là để gặp nhiều thử thách, đồng thời nghĩ có lẽ Chúa cũng sẽ giúp đỡ các tu sĩ, và Chúa cũng sẽ giúp ông tin tưởng và sẽ đủ nghị lực để chịu đựng mọi sỉ nhục và xúc phạm sẽ gặp phải.

     Suốt thời gian tại Salamanca, ông vẫn ao ước giúp đỡ các linh hồn. Và để làm việc đó, được học hành thêm cũng như qui tụ thêm một số bạn bè cùng chia sẻ lý tưởng đó, cùng với những người đã theo ông rồi. Sau khi quyết định đi Paris, ông điều đình với các bạn để họ chờ tại chỗ trong khi ông đi xem có tìm được phương tiện để mọi người học hành được không.

 72. Nhiều người có địa vị cố thuyết phục ông đừng đi nhưng vô ích. Lối chừng mười lăm, hai mươi ngày sau khi ra tù, ông lên đường một mình kéo theo một con lừa nhỏ chở ít sách trên lưng. Tới Barcelôna, tất cả những người quen tìm cách thuyết phục ông đừng đi sang Pháp vì chiến tranh đang diễn ra tại đó. Họ kể cho ông nghe nhiều chuyện cụ thể và còn nói rằng ở đó người ta nướng người Tây Ban Nha, nhưng ông không hề cảm thấy sợ sệt.

Tiếp theo:  Chương 8 - Đại Học & Những Người Bạn Tiên Khởi 1528-1535